Gisteren werden de resultaten van PISA-2022 gepresenteerd. Binnen PISA wordt de vaardigheid van 15-jarigen op het gebied van wiskunde, (begrijpend) lezen en natuurkunde gemeten en wordt er een internationale vergelijking gemaakt. Het onderzoek wordt vanaf het jaar 2000 om de drie á vier jaar afgenomen.

Na de presentatie gisteren ging er een grote schok door onderwijzend en leesminnend Nederland. Ook dit jaar zijn de leesvaardigheidsscores van jongeren van 15 jaar drastisch afgenomen: bijna alle EU-landen scoren hoger dan Nederland. De daling op het gebied van leesvaardigheid is harder dan bij de andere EU-landen die meedoen aan PISA én we scoren dus ook gemiddeld lager dan deze landen. Reden genoeg voor zorgen. Een derde van onze leerlingen is namelijk onvoldoende geletterd.

Het nieuws is een treurige vaststelling van wat we, denk ik, met z’n allen al weten. Naar aanleiding van het onderzoek waren er direct veel analyses te vinden op de sociale media en in sommige kon ik me beter vinden dan in andere.

Enkele jaren geleden, toen ik nog lesgaf in het vo, las ik met mijn 4 vwo-klas een tekst over groen piepschuim. De tekst was doorspekt met onbegrijpelijke termen en de vragen gingen vooral over de strategieën rondom het lezen. Ik voelde ergernis over het onnut van de inhoud van de tekst en de abstracte vragen die erbij gesteld werden, waarbij men toch probeerde de leerlingen in een bepaalde richting te duwen. Het was een soort onmacht die ik ook voelde bij het voorbereiden van de eindexamens waarbij we ook bepaalde richtingen op worden geduwd en het antwoord in een bepaald straatje moet passen. Past het niet? Dan is het fout.

Bij de pabo heb ik veel tijd gehad om na te denken over hoe leesonderwijs dan vormgegeven moet worden. Hoe kunnen we leerlingen op laten groeien tot competente lezers? Sommige mensen zeggen dat kinderen vooral boeken moeten lezen, en alhoewel ik dat zeker belangrijk vind en ik ook geloof dat dat een grote bijdrage levert aan de leesontwikkeling van kinderen, is dat niet de enige oplossing.

De oplossing moet ook gevonden worden in het anders inrichten van het begrijpend leesonderwijs. Meer gericht op de inhoud van de tekst, waarbij we gebruikmaken van rijke teksten. Daarnaast is het mijns inziens belangrijk om in te zetten op thematisch en vakoverstijgend onderwijs waarbij taal als middel wordt ingezet om teksten binnen de andere vakken inhoudelijk te kunnen begrijpen. Dat moet ook te realiseren zijn binnen het vo. Daar ben ik vast van overtuigd.

Een tekst lezen gaat niet alleen over het beantwoorden van vragen: het gaat om het opbouwen van een uitgebreid kennisnetwerk, waarbij voorkennis over een onderwerp wordt geactiveerd en moeilijke woorden verder verduidelijkt worden. En het allermooiste? Er vervolgens een schrijfopdracht aan koppelen die gaat over de tekst die gelezen is en het onderwerp dat daarop aansluitend verder uitgewerkt is binnen de lessen.  

Daarnaast zijn er volgens nog meer mogelijkheden die kunnen bijdragen aan een oplossing: het (meer) loslaten van methodes is er zo eentje. De afgelopen jaren zie ik een groot leunen op methodes, maar die methodes zelf staan niet voor de klas en kunnen dus ook niet inspelen op wat nodig is. Het met een team nadenken over hoe begrijpend leesonderwijs in te zetten en het vervolgens met elkaar uitvoeren is zeker weten van toegevoegde waarde.

En dan tot slot toch ook nog die boeken: als docent heb je een belangrijke voorbeeldrol met betrekking tot lezen. Zien lezen doet lezen en het lezen van boeken draagt bij aan kennis van de wereld, een grotere woordenschat en wat al niet meer. Welk vak je ook geeft en hoe oud je leerling ook is: voorlezen blijft van toegevoegde waarde. Ook als je geschiedenis geeft (een mooi historisch boek), aardrijkskunde (een boek over een aardrijkskundig onderwerp), kunst (een filosofisch boek over kunst van Ted van Lieshout bijvoorbeeld) of digitale geletterdheid (genoeg boeken waarin een toekomstbeeld geschetst waarover je zeker met elkaar in gesprek kunt gaan). Of we lezen bij Nederlands een boek waarin meerdere vakgebieden met elkaar gekoppeld worden. Er is zoveel literatuur, het kan echt.

Er zullen vast nog meer inzichten zijn en de oplossing is niet makkelijk. Het onderwijs is namelijk niet makkelijk in één groep te plaatsen: zoveel verschillende scholen, visies en mensen die iets over het onderwijs willen zeggen. Mijn opinie is slechts een van de vele. Toch zal ik me hiervoor blijven inzetten, zodat leerlingen zich kunnen gaan redden in een zeer talige maatschappij die ontzettend veel van hen vraagt op dat gebied.

Te lezen literatuur n.a.v. deze blog:

• Handboek taalgericht vakonderwijs (2022), Maaike Hajer & Theun Meestringa, Uitgeverij Coutinho
• De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen (2022), redactie: Thoni Houtveen & Roel van Steensel, Stichting Lezen
• Bijna alles wat je moet weten over thematisch onderwijs (2023), Martin Bootsma & Eva Naaijkens, Uitgeverij Pica
• Van leerlingen lezers maken (2023), Jona Hebbrecht & Iris Vansteelandt, Lannoo Campus