Toen mijn vader tien jaar oud was overleed zijn moeder en met haar het kindje dat zij droeg. Voor mijn vaders gezin was dit een gigantisch verlies, maar er werd eigenlijk nooit over gesproken. Het gevolg was dat mijn vader in de jaren dat ik opgroeide nog altijd erg veel verdriet had om zijn moeder, maar er niet goed over kon praten, net als over andere moeilijke dingen in het leven. Ook in ons gezin was met elkaar praten over verlies, verdriet en gemis geen vanzelfsprekendheid, het was zelfs erg moeilijk, maar toch lukt het ons steeds meer daar een weg in te vinden.

Dat verdriet, trauma, angst en gemis van generatie op generatie kan worden doorgegeven, blijkt maar uit het indrukwekkende boek ‘Jona’ van Anna van Praag. Jona woont samen met zijn Joodse vader en grootmoeder in een hofje in Amsterdam. Zijn oma heeft beginnende alzheimer en heeft het vaak over een Simon. Het lijkt erop dat hij de geheime liefde van Jona’s oma was. Voor het profielwerkstuk op school wordt hij gekoppeld aan Elin en Lucas met wie hij samen gaat uitzoeken hoe het nu precies zit met die Simon. Jona’s vader is echter helemaal niet zo blij met de aandacht voor oma en haar geheime verleden.

Jona’s wereld is erg klein. Zijn moeder is overleden en zijn vader en zijn oma zijn alles wat hij heeft. Hij heeft eigenlijk geen vrienden en wat er ontstaat wordt snel teniet gedaan door zijn vader. ‘Jona’ gaat namelijk niet alleen over het geheim van Jona’s oma, het gaat ook over de ingewikkelde relatie die hij heeft met zijn vader die Jona’s uitspraken constant verdraait, waardoor hij aan zichzelf gaat twijfelen. Dat gaslighten (want zo heet dat) doet Jona’s vader zo geraffineerd dat ik zelfs als lezer soms twijfelde aan mijn eigen beoordelingsvermogen. Maar tegelijkertijd gaat er een constante dreiging uit van Jona’s vader die bijna tastbaar is. Het gevolg is dat niet alleen Jona verward is, maar ook ik.

Anna van Praag weet van begin tot einde te boeien in dit boek. Ik wilde zo ontzettend graag weten wie Simon nu precies was en wat zijn rol was in het leven van Jona’s oma. Dat mysterie wordt stukje bij beetje ontrafelt. Mooi zijn de telefoongesprekken waarin Elin haar theorie uiteenlegt aan haar toehoorders, maar waarbij wij, de lezers, in het ongewisse worden gelaten. Die spanningsopbouw is bijzonder knap neergezet.

Wat ook knap is neergezet is hoe Jona zijn eigen weg lijkt te vinden in dit verhaal. Dat is helemaal niet makkelijk, want zijn hele bestaan komt uiteindelijk op losse schroeven te staan. Maar toch lukt het hem, met hulp van Lucas en Elin die hem niet laten vallen. Het is zo bijzonder om te lezen over die vriendschap die naarmate het boek vordert steeds hechter wordt, ook al lijkt Jona dat niet altijd te willen. De personages van Lucas en Elin zijn zo goed uitgewerkt. Ik leerde hen beide kennen en merkte dat ze elkaar, ondanks al hun verschillen, zeer goed aanvullen.

Ik las ‘Jona’ in aanloop naar 4 en 5 mei en realiseerde me dat een oorlog en met name de wonden die ontstaan uit een oorlog decennia blijven bestaan. Ook vanavond zag ik het bij de dodenherdenking op televisie: kleinkinderen spraken over het verdriet van hun grootouders en het raakte me dit keer nog harder, omdat Anna van Praag erin is geslaagd zo indringend te vertellen over die pijn, over dat verdriet dat aan opeenvolgende generaties wordt doorgegeven. Vanavond voelde ik dat verdriet, was het bijna tastbaar.

En alhoewel het boek over de Tweede Wereldoorlog gaat en over de trauma’s van Jona’s familie die daaruit voortkwamen, moest ik ook vaak denken aan mijn eigen vader wiens verdriet zo groot was, maar die geen ruimte had om erover te praten, omdat hij het nooit geleerd had. En ook breder: aan al die generaties die hiermee te maken hebben en er nog geen weg in hebben kunnen vinden. Dat maakt ‘Jona’ tot een belangrijk boek: omdat het laat zien dat verdriet, trauma en gemis vaak aan volgende generaties wordt doorgegeven, tenzij er openheid komt, ruimte om er met elkaar over te praten.

Schrijver: Anna van Praag
Uitgever: Lemniscaat
Aantal blz: 263