Net als kunst is ook jeugdliteratuur niet altijd automatisch toegankelijk. Natuurlijk bestaan er veel hap-slik-weg-boeken die kinderen zonder enige moeite door kunnen lezen. Daarnaast heb je nog een wat ander segment: de boeken waar kinderen even doorheen moeten in het begin, waarin niet alles gelijk voor zich spreekt en die meer vragen van kinderen op het gebied van beleving en inleving. Dat onderscheid wordt ook wel het verschil tussen lectuur en literatuur genoemd. Er is echter nog een klasse boven: die van de boeken waar meerdere keren lezing voor nodig is. Het zijn boeken die je misschien wel helemaal nooit echt gaat begrijpen of die je juist leert waarderen vanwege het ongrijpbare. In deze bespreking deel ik graag een aantal boeken met jullie waarvan ik denk dat ze in deze categorie vallen. Dat doet niets af aan de schoonheid. Sterker nog: ik denk dat deze boeken sterk neigen naar echte kunst. Soms ongrijpbaar, maar daardoor niet minder mooi, integendeel.

Ter wereld – parade van zonderlingen (10+)

Een stoet aan bijzondere aardbewoners trekt aan ons voorbij in dit bijzondere boek van Nina Aerts en Birgit Mijlemans. Had jij wel eens gehoord van het vlagstaartwitpluimbroekje of de antarctische vetmuur? Deze personages uit de flora en fauna hebben ieder een bezoekje aan Google nodig om ze te leren kennen, alhoewel de gedichten die bij deze zonderlingen zijn geschreven ook enigszins ondersteunen. Lees het gedicht maar eens van de drielelklokvogel en zoek daarna het geluid op dat het vogeltje voortbrengt:

je moet je ’s bedenken hoe het zou zijn

om een meisje te versieren zoals deze mafkees doet

probeer het even op je moeder uit –

zij is tenslotte ook een soort van meisje.

kam je haren, richt je megafoon,

sluip naar haar toe op kousenvoeten

en SCHREEUW JE VRIJERSLONGEN LEEG

even kijken wat dat geeft?

De gedichten in dit boek zijn grappig, informatief maar niet direct makkelijk te doorgronden. Dat vraagt van de lezer geduld, een bepaalde mate van nieuwsgierigheid en het openstaan voor onontgonnen paden. En toch is het de moeite waard ermee aan de slag te gaan, want er zit een schat aan nieuwe informatie in dit boek en evenzoveel humor.

Om af te sluiten nog maar eens het gedicht dat mij het meest aansprak, dat van de grootoorspringmuis:

probeer maar eens te doen of je niet kan horen

wat je moeder zegt

(petten af aan tafel!

noem je dát tanden poetsen?!

weg met cola voor altijd!)

als je vooral bestaat uit oren met een beetje lijf eraan

• Schrijver: Birgit Mijlemans
• Illustrator: Nina Aerts
• Uitgeverij: Pelckmans

Oneindig ver (7+)

Op de achterkant van dit wonderschoon geïllustreerde prentenboek staat de omschrijving: een prentenboek voor alle leeftijden. Dat weet ik niet helemaal zeker. Ik vraag me af of de jongste lezers klaar zijn voor de gedachten en vragen die in het boek naar voren komen. Hoofdpersonen in het boek zijn een zij en een hij. Zij zweeft, niet letterlijk, met een hoofd vol gedachten. Die gedachten lijken ongrijpbaar, net als de wolken, alhoewel de zij die wolken toch verzamelt. Ze gaat waar ze heengaat, zonder vastomlijnd plan.

De hij probeert antwoorden te vinden op vragen die moeilijk te beantwoorden zijn. Of zoals Winny Ang dat zo mooi zegt: ‘hij houdt van bergvragen, vragen waarvan je de top in de verste verte niet kan zien.’ Ik denk dat ik meer ben zoals de hij: die vragen waarop je het antwoord te weten wilt komen, maar waarvan je het gevoel hebt dat ze net buiten je bereik zijn. Op een of andere manier komen die gedachten en vragen samen, de zij en de hij, maar die weg ernaartoe is niet makkelijk, ook niet voor de lezer. Ik heb het boek heel wat keren opnieuw gelezen en soms voelt het boek als zo’n topje van een berg dat net niet bereikbaar is. Maar de woorden in het boek zijn schitterend. Kijk maar eens naar de woorden stapelwolkenhoog of vragenkronkelpaden. Lees ik dit prentenboek, dan word ik rustig van de tekst die kabbelt en de illustraties van Maria van Praag die mee kabbelen. Kunst is het: ongrijpbaar, maar toch indrukwekkend.

• Schrijver: Winny Ang
• Illustrator: Maria van Praag
• Uitgeverij: De Eenhoorn

De weg naar morgenochtend (12+)

De oma van Joke van Leeuwen is 93 jaar oud geworden, maar moest wel al vanaf haar twaalfde werken. In één keer was het klaar met kind-zijn: op je twaalfde plotseling acteren in een grote-mensenwereld is verre van makkelijk en dat wordt maar al te duidelijk in dit beeldverhaal dat niet automatisch antwoord geeft op alle vragen die er spelen in het boek. De hoofdpersoon Veertje wordt de nacht voordat ze moet gaan werken uit haar bed gehaald om maar alvast te wennen aan het volwassen zijn. De wereld die ze in wordt getrokken is ontluisterend: er is geen ruimte voor denken, maar wel voor doen en de mensen die Veertje treft hebben niet automatisch het beste met haar voor. Het lijkt er soms wel op in dit boek dat het volwassen leven geplaveid is met zorgen en verdriet.

Ook dit beeldverhaal vraagt om herlezing en om een eigen invulling. Van Leeuwen geeft ons niet automatisch antwoorden op alle vragen die bij je opkomen en laat je met enige regelmaat in verwarring achter. Misschien is ‘De weg naar morgenochtend’ een ode aan het zo lang mogelijk kind mogen zijn, maar dan niet met jubelverhalen over het kind-zijn zelf, maar met donkere verhalen over het te snel volwassen moeten worden. Desalniettemin grijpt het boek je soms bij de lurven, bijvoorbeeld over de schipper die vertelt over het kwijtraken van zijn zusje. Een eeuwig schuldgevoel dat hij met zich meedraagt en waar het verdriet om het verloren zusje door de regels heen sijpelt. Een kunstwerk is dit beeldverhaal, maar niet een kunstwerk dat vrolijk maakt.

• Schrijver & illustrator: Joke van Leeuwen
• Uitgeverij: Querido