Bij ons in de kerk was het godsbeeld dat geschetst werd niet mals. Je kon maar beter een goed christen zijn, want anders… en daar hoorden strikte regels bij. Ik kan me nog een keer herinneren dat ik tijdens een soort van zondagsschool nogal nieuwsgierig, maar met de ogen niet wagenwijd open, nee, dat zeker niet, rondkeek tijdens het bidden. Ik werd verklikt.

De meester kwam naar me toe en voerde een hartig woordje met me. Het was niet eerbiedig om rond te kijken tijdens het bidden. De ogen moesten gesloten zijn en de handen gevouwen. Ik kon alleen maar denken aan de verklikker die toch ook zijn ogen open gehad moest hebben om mij te kunnen betrappen. Het was slechts een klein voorbeeldje van hoe mijn leven gevuld was met vaste regels rondom het geloof. Er mochten dan wel tien geboden zijn, in de kerk waren er nog veel meer regels dan dat.

Sjuul krijgt ook te maken met die tien geboden. Niet omdat ze zelf gelovig is of gelovig is opgevoed, maar omdat ze bij haar opa logeert die wél gelovig is. Sjuuls moeder en haar opa hebben niet zoveel contact met elkaar, maar nu moet Sjuul wel bij opa slapen, omdat haar moeder er voor oma moet zijn. Opa zingt in een koor in de kerk en heeft thuis aan de muur de tien geboden hangen. Dat vindt Sjuul maar lastig. Want hoe kan een regel nu zijn dat je niet mag doden, terwijl mensen wel gewoon dieren eten? En dan staat er ook nog eens dat je niet mag liegen. Maar dat doen toch heel veel grote mensen? Op een dag is Sjuul met haar opa in de kerk en is daar getuige van een diefstal. Sjuul heeft geen idee wat ze daar nu mee aan moet.

Wat ik zo fijn vind aan dit boek is dat het geschreven is vanuit het ik-perspectief. Alle twijfels die Sjuul voelt, voel je daardoor als lezer ook haarfijn aan. Het is nogal wat als je opeens geconfronteerd wordt met een geloof waar je geen weet van hebt en waar klaarblijkelijk nogal flinke regels voor zijn. Sjuul worstelt daarmee: heeft de god van opa gelijk? Moet ik leven zoals hier staat aangegeven of niet? En hoe werkt het in sommige situaties die moeilijk zijn? Moet je je dan nog steeds aan de tien geboden houden of mag je dan uitzonderingen maken? Saskia de Jong weet die twijfel heel goed weer te geven.

Dat is niet het enige wat sterk naar voren komt in dit verhaal. Er zitten namelijk nogal wat pittige thema’s verwerkt in dit boek. Zo gaat het over diefstal en de vraag of dat mag als er echt een goede reden voor is. Maar ook gaat het over verlies, over ziekte en over fouten maken. Maar juist omdat we het verhaal beleven door de ogen van Sjuul en haar ontwapenende blik op de wereld, blijft de materie behapbaar en toegankelijk.

Opa en Sjuul zien elkaar niet zo vaak en dat merk je. De conversaties tussen hen verlopen wat stroef. Sjuul wil graag van de hoed en de rand weten en stelt vele en ook directe vragen. Opa moet erg wennen aan al die vragen en gaat het liever ook een beetje uit de weg. Maar naarmate ze langer bij elkaar zijn en elkaar beter leren kennen, vinden ze allebei hun weg in het communiceren met elkaar. Dat gaat voor de lezer bijna onopgemerkt, maar aan het einde van het verhaal constateer je dat ze beiden groei hebben doorgemaakt.

Opa groeit op meer fronten. Door Sjuul en haar vragen wordt hij aan het denken gezet over de tien geboden en hoe daarmee om te gaan. Het lijkt erop dat zijn oorspronkelijke rechtlijnigheid is ontstaan vanuit een vast stramien: niet nadenken en gewoon doorgaan. Juist door Sjuul en haar open blik op de wereld wordt hij gedwongen anders te kijken naar het leven en het geloof. En ook als lezer word je weer eens met de neus op de feiten gedrukt: hoe kijk ik naar het leven, hoe horen we met elkaar om te gaan en welke regels horen daar eigenlijk bij?

‘De sterren van opa’ is een fijn en toegankelijk verhaal dat stof tot nadenken geeft. Teven is het een uitermate geschikt boek om in de klas te bespreken: hoe vinden jullie dat mensen met elkaar om zouden moeten gaan en welke rol kun je daar zelf in spelen?

Schrijver: Saskia de Jong
Uitgeverij: Lemniscaat